Чингис хааны түүхэн он дараалал

 

              Чингис хааны түүхэн он дараалал

Дэлхийн талыг эзэлж явсан, Монголчууд бидний бахархал Чингис хааныхаа амьдралын замналыг хүн болгон мэдэх ч он дараалалтай баримтат түүхийг төдийлөн сайн тогтоож авдаггүй. Тэгвэл манай блог таны мэдлэгийн хүрээнд дусал нэмэр болох үүднээс Чингис хааны түүхэн он дарааллыг хүргэж байна.

Нийтийн тооллын 1162 он хар морин жилийн зуны тэргүүн сарын 16-нд Чингис хаан (Тэмүжин) мэндлэв.

§  1163 он (Харагчин хонин жил)

Тэмүжин 2 настай (хий насаар тоолов, доош адил)

§  1164 он (хөх бич жил)

Тэмүжин 3 настай байв. Дүү Жочи Хасар төрөв.

§  1166 он (улаан нохой жил)

Тэмүжин 5 настай. Тэмүжний хоёрдугаар дүү Хачигун төрөв

§  1168 он (шар хулгана жил)

Тэмүжин 7 настай. Отгон дүү Тэмүгэ Отчигин төрөв

§  1169 он (шарагчин үхэр жил)

Тэмүжин 8 настай байв. Охин дүү Тэмүлүн гуа төрөв

§  1170 он (цагаан барс жил)

Тэмүжинийг 9 настай байхад Бөртэ-Үжинтэй сүй тавив. Есүхэй баатар татар аймагт

хорлогдон нас барав.

§  1171 он (цагаагчин туулай жил)

Тэмүжин 10 настай байв. Есүхэй баатар нас барснаас аймаг угсаа нь бутарч, Тэмүжний амьдралд бэрхшээл тулгарав.

§  1172 он (хар луу жил)

Тэмүжин 11 настай байв. Тэмүжин Онон мөрний мөсөн дээр наадаж байгаад Жамуухтай “Анд” болов.

§  1173 он (харагчин могой жил)

Тэмүжин 12 настай байв . Өөр эхтэй дүүБэгтэрийг харван алав.

§  1177 он (Улаагчин тахиа жил)

Тэмүжин 16 настай байв.

Тэмүжин тайчуудад баригдаж, Сорхан шарын тусламжаар аврагдав.

Тэмүжин найман шарга агтаа дээрэмдүүлж, нэхэн явах замдаа Боорчитой нөхөрлөв

§  1178 он (шар нохой жил)

Тэмүжин 17 настай байв.

Тэмүжин Бөртэ-Үжинтэй хуримлав.

Бөртэ-Үжиний шитхүл хар булган дахыг Хэрэйдийн хан Тоорил (Ван хан)-д бэлэглэж холбоо тогтоов.

Бэлгүтэйг явуулж Боорчийг урин авч ирж нөхөрлөв.

Урийнхай овогтны Жарчиудай өвгөн хөвгүүн Зэлмээг дагуулж ирж Тэмүжинд тушаан өгч, Тэмүжин Зэлмэ нар нөхөрлөв.

Мэргид аймаг гэнэт дайрч Бөртэ-Үжинийг булааж явав.

Зэвсэгт хүчнийг эрхэмлэн байгуулав.

§  1179 он (шарагчин гахай жил)

Тэмүжин 18 настай байв.

“Буур хээрийн байлдаан”-аар Мэргидийг ялж Бөртэ-Үжнийг буцаан авч ирэв.

Ахмад хөвгүүн зүчү төрөв.

Тус оны өвлөөс дараа жил хүртэл, Хурхунаг Жубурт Жамуухтай хамт хамт байв.

§  1181 он (цагаагчин  үхэр жил)

Тэмүжин 20 нас хүрэв.

Хаврын сүүлчээр Жамуха Тэмүжинээс салан явав.

Жамуха салан явснаас хойш хэдэн жилийн дотор Тэиүжин тал нутгийн язгууртнуудтай өргөнөөр холбоо тогтоов.

§  1183 он (харагчин туулай жил)

Тэмүжин 22 настай байв. Хоёрдугаар хөвгүүн Цагаадай төрөв.

§  1186 он (улаан морин жил)

Тэмүжин 25 настай байв. Гуравдугаар хөвгүүн Өгөөдэй төрөв.

§  1189 он (шарагчин тахиа жил)

Тэмүжин 28 настайдаа “Хамаг Монгол Улс”-ын хаанаар өргөмжлөгдөж, Чингис хаан цол авжээ.

§  Анхны төрийн зохион байгуулалтын суурийг тавив.

§  1190 он (цагаан нохой жил)

Хаан 29 настай байв. Жамухын өдөөсөн “13 хүрээний  байлдаан” явагдав.

§  1193 он (харагчин үхэр  жил)

§  Хаан 32 настай байв. Дөрөвдүгээр хөвгүүн Тулуй төрөв.

§  1194 он (хөх барс жил)

§  Хаан 33 настай байв.Монголын Хатагин Салжигуд зэрэг аймгууд Алтан улсын хилд халдав.

§  1195 он (хөхчин туулай жил)

§  Хаан 34 настай байв. Алтан улсаас цэрэг томлиж Жүйд цнрнг ба Татар цэрэгтэй хамтран  Хатагин, Салжигууд зэрэг аймгийн 14 хүрээг эзлэн авсан бөгөөд Татар аймаг ба Алтан улсын хооронд зөрчил гарав.